Eski Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay Free Turkish Press’te kaleme aldığı son iki yazısında Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin öncesini ve sonrasını kıymetlendirdi.
Muhalefetin kazanılması yüksek bir seçimi yaptığı yanlış taktiklerle kaybettiğini vurgulayan Günay, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın üçüncü kere aday olmasının önünün açılmasını birinci yanılgı olarak isimlendirdi.
“Usulsüz, eşitsiz, ibretlik” başlıklı yazısında “Cumhurbaşkanının, anayasa kararının elbirliğiyle görmezden gelinerek 3. defa aday olduğu bir seçim kampanyasının, yöntemsiz olmanın ötesinde ne ölçüde eşitsiz olabileceğini varsayım etmek güç değidi.” tabirlerini kullanan Günay muhalefetin bu adımını Erdoğan’ı sandıkta yenmek istemesi ve bu şartta anayasanın yok sayılmasını baştan kabul etmesi olarak kıymetlendirdi.
Günay’ın kaleme aldığı ikinci yanılgı ise muhalefetin kendi adayını belirleme siyasetiydi.
“Bu rekabette muhalefetin oyu, 2014’den beri süregelen % 47-48 duvarını aşamazdı, aşamadı. Sonuçta, Türkiye’nin ‘kader seçimi’ diye nitelenen 2023 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçimleri, tekrar iktidarın yengisi ile sonuçlandı.” diyen Günay, bu seçimlerde muhalefetin yıllardır yanına çekmeyi başaramadığı yüzde 2.5’lik seçmeni kazanabilmesi için şartların, iktisadın, dış politik ortamın uygun olduğunu söz etti.
Günay bu yanlışı, “Seçimi şahsî heves ve partici hesaplara mahkum eden ufuksuz siyaset ve siyasetçiler mümkün olanı imkansız kıldılar, milletin umuduna kıydılar” diyerek kıymetlendirdi.
Ertuğrul Günay’ın yazıları şöyle
Seçimin akabinde (1): Yöntemsiz, eşitsiz, ibretlik
Cumhuriyetin 100. yılının birinci baharında Türkiye iki kıymetli seçim yaşadı.
14 Mayıs 2023’de TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı. Ana gövdesini AKP ve MHP’nin oluşturduğu Cumhur İttifakı, TBMM çoğunluğunu aldı.
Cumhurbaşkanlığı seçimi, 2014’den beri birinci defa ikinci cinse kaldı.
28 Mayıs’da yinelenen seçimi bu kere de %52.16 oy oranıyla sayın Tayyip Erdoğan kazandı. Muhalefetin adayı sayın Kemal Kılıçdaroğlu, 2014’den bu yana muhalefetin 47- 48’lerde kalan toplam oy oranını %50’nin üstüne taşımayı başaramadı, %47.84’de kaldı.
2014’den beri genel oyla yapılan Cumhurbaşkanlığını seçimini, böylelikle üst üste 3. sefer sayın Erdoğan kazanmış oldu.
Seçim sonrası yazdığım bu birinci yazı vesilesiyle, yeni TBMM üyelerine ve yine seçilen sayın Cumhurbaşkanına, Türkiye’mizin ekonomik ve demokratik gelişmesi istikametinde olumlu ve kıymetli adımlar atmaları dileğiyle tebriklerimi sunuyorum.
Seçim süreci üzerinde elbette, adayların belirlenmesinden seçim kampanyalarına, adayların telaffuz ve tavırlarından medya, toplumsal medya ve anket şirketlerinin iddia, tesir ve yanılgılarına kadar çok şey üzerinde elbette daha günlerce konuşulacak, konuşulmaya başlandı bile.
Kendi hisseme, bu konuşmaların birilerine fatura çıkarma ve şahsî hesaplaşmaların ötesinde, geçmişle ilgili gerçek değerlendirmeler yapma ve gelecekte yeni yanılgılardan sakınmaya vesile olmasını dilerim.
Çünkü, Türkiye siyasetinde en az yapılan bu.
Herkes, bilhassa başarısızlığın sorumluluğunu diğerlerine yüklemeye ve kendini, etrafını, kümesini tümüyle yanılgıdan arınmış, haklı çıkarmaya pek meraklı. Halbuki hayat ve hele siyaset ak ve karadan ibaret değil ve birçok defa muvaffakiyet üzere başarısızlık da ortak.
Benim bu seçimlerle ilgili gördüğüm birinci ve temel yanlış, muhalefetin, Anayasada yazılı kaideler gerçekleşmeden Sn. Erdoğan’ın adaylığını garip bir teslimiyetle kabul etmesi oldu.
Bilindiği üzere, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, bir kimsenin “en fazla iki defa” cumhurbaşkanı seçilebileceğini öngörüyor, (madde 101/2).
Bu karar, cumhurbaşkanının genel oyla seçilmesini öngören 21 Ekim 2007 tarihli halk oylamasından beri motamot yürürlükte. Nisan 2017 Anayasa değişikliklerinde hususun içeriği motamot kaldı; 102. unsur ile birleştirilerek başlığı değişti.
Bir kişinin lakin iki defa cumhurbaşkanı seçilebileceği kararı, 2007’den beri yürürlükte iken, 2017 Anayasa değişikliğinde cumhurbaşkanına yeni yetkiler verilmiş olması, özel bir kararla istisna getirilmediği için, anayasanın bu açık kararını yok saymaya yol açamaz..
Nitekim, 2017 değişikliklerini hazırlayanlar da bunun farkında oldukları için, 116. husus ile evvelki anayasalarda olmayan bir düzenleme yaptılar. Hususun 3. fıkrasına “Cumhurbaşkanının ikinci periyodunda Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, cumhurbaşkanı bir sefer daha aday olabilir,” kararı eklenerek, 3. kere adaylığın önünü açtılar, (madde 116/3). O vakit birçok hukukçu ve siyaset bilimci bu kararın Sn. Erdoğan’a 3. kere adaylık talihi vermek için getirildiğini gördü ve söyledi.
Anayasanın açık kararı ortada iken muhalefet baştan beri bu bahiste sessiz kalmayı, Sn. Erdoğan’ın adaylık ilanına teslim olmayı seçti. Tavırlarına münasebet olarak garip savlar ileri sürdüler. Adaylığına karşı çıkmaları halinde Sn. Erdoğan’ın mağduriyetinden kelam edilebileceğini, daha sonra da nasıl olsa bu itirazı YSK’nın red edeceğini savundular.
Her iki gerekçeyi de ciddiye almak mümkün değil. İki sefer cumhurbaşkanı seçilmiş bir yurttaşın, anayasanın açık kararındaki kaide (Meclisin erken seçim kararı almış olması) gerçekleşmediğine nazaran yine aday olamaması halinde nasıl bir mağduriyetten kelam edilebilir? Ülkede çok gerçek mağduriyet varken, Sn. Erdoğan’ın ve iktidarın bu mağduriyet edebiyatını kim ciddiye alabilirdi?
Ülkenin saygın hukuk otoritelerinin çabucak tamamı, Meclis seçimin yenilenmesi kararı almadıkça 3. defa adaylığın mümkün olmadığını savunmasına rağmen, muhalefet bu kararı görmezden gelir, bu bahiste itirazını yükseltmez ve kararın çiğnenmesi halinde yapacaklarına dair net bir tutum açıklamazsa, YSK’dan kim, nasıl bir karar bekleyebilir?
Muhalefetin tavrı, anayasanın yok sayılmasını baştan kabul ettiği yolunda bir ‘ihsas-ı rey’ imgesi kazanmışken?
İşin gerçeği, bu seçimde muhalefet Sn. Erdoğan’ın adaylığını yasal yolla engellemek değil, onu seçimde yenmek istedi. Hesaplar, yenebilecekleri üstüneydi.
2018’den beri işlerin karşıt gittiği, pahalılık, partizanlık, mülteciler, -tam seçim eşiğinde- afet üzere gelen sarsıntı ortamında, bu tablonun sorumlusunu yenmek, yeni bir adayı yenmekten daha kolay olabilirdi.
Bu hesapları yapanlar, bir gerçeği gözden kaçırdılar. Yıpranmış, yorulmuş diye niteledikleri kişi, en yorulduğu ve yıprandığı 2014’ün başında önce yerel seçimleri, birkaç ay sonra da cumhurbaşkanlığını (%51’le) kazanmayı başarmıştı. Üstelik artık cumhurbaşkanıydı ve tek başına yürütme yetkisini elinde tutuyordu.
Evdeki hesap seçim pazarının gerçeğine uymadı. (Bu hesap tekrar de tutabilirdi. Lakin o takdirde yapılması gerekenler diğerdi ve bu gereklilikler başka bir yazının konusu).
Cumhurbaşkanının, anayasa kararının elbirliğiyle görmezden gelinerek 3. kere aday olduğu bir seçim kampanyasının, adapsız olmanın ötesinde ne ölçüde eşitsiz olabileceğini kestirim etmek sıkıntı değidi.
Nitekim o denli de oldu.
Bütün yurttaşların vergisiyle kamusal yayın yapan ve yasasında siyasi tarafsızlıkla ve taraflara karşı hakkaniyetli davranmakla ilgili yükümlülükler bulunan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, TRT, görülmedik ölçüde taraflı yayın yaptı. Yalnızca Sn. Cumhurbaşkanı değil, bütün sözcüleri, bakanlar, parti ve kurum temsilcileri TRT’de saatlerce görüşlerini anlatarak açık propoganda yaptılar. Muhalefete ayrılan müddet dakikalarla sonlu kaldı.
Öte yandan, seçim sürecinde öteki birçok usulsüzlük, maddelere ve anayasaya terslik yaşandı.
2017 Anayasa değişikliğinden sonra Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakanlar, seçilmiş değil, atanmış kamu vazifelileri pozisyonunda bulunuyorlar. Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor ve misyondan alınıyorlar, (madde 106/4). TBMM’ye karşı değil, Cumhurbaşkanına karşı sorumluluk taşıyorlar, (madde 106/7). Bu açıdan bir çeşit yüksek bürokrat (devlet sekreterleri) statüsündeler.
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 18. hususuna nazaran atanmış şahısların ‘seçimlerin başlangıcından bir ay önce’ misyonlarından istifa etmeleri gerekirken, kanunun emrettiği bu kaideye da uyulmadı. Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar, misyonlarından ayrılmadan aday oldular; makam imkan ve güçleriyle seçim kampanyası yaptılar ve seçildiler.
Seçimler hiçbir vakit mutlak eşitlik koşulları altında yapılmaz. İktidarlar her periyot avantajlıdır. Lakin, adil ve demokratik seçimlerde taraflar, evvel konulmuş olan kurallara uyarlar. Seçim kampanyasının resmen ilan edildiği günlerde eşit kaideler altında kampanya yapma, engellenmeme, kamusal araç ve imkanlardan eşitlikle yararlanma hakkına sahip olurlar.
Önceden belirlenmiş kurallara uyulmayan, keyfiliğin hâkim olduğu, maddelerin çiğnendiği, kamu imkanlarının tek taraflı ve hoyratça kullanıldığı ortamlarda, sonuç ne olursa olsun, hakkaniyetli, adil ve demokratik bir seçimden kelam etmek sıkıntı, hatta imkansızdır.
Bu açıdan, sanırım 2023 seçimleri, demokrasi tarihimizde, çok partili sistemin ilk seçimi -1946- üzere özel bir yer tutacak ve ileride bir ibret vesilesi olarak incelenecektir.
Şu farkla ki, 1946’da, genç muhalefetin bu ibretlik seçimde olanların sorumluluğundan kelam etmek mümkün değilken, bu seçimde muhalefetin aczi, yaşananların temel nedenleri ortasındadır.
Seçimin akabinde (2): Yöntem, esasa mukaddemdir
2023 Cumhurbaşkanlığı seçimi üzerine geçen hafta yazdığım “Usulsüz, Eşitsiz, İbretlik” başlıklı yazıyla, muhalefetin Anayasa kararlarını uygulatmak konusunda gereğince kararlı ve hatta istekli davranmadığını, bu ikircikli tavrın da Sn Erdoğan’ın üçüncü sefer adaylığının önünü açtığını anlatmaya çalıştım. Erdoğan’ın Anayasadaki şart gerçekleşmeden 3. kez aday olmasının, seçimi usulsüzlüğün ötesinde ‘eşitsiz’ kılacağı açıktı.
Nitekim de o denli oldu.
Ancak, muhalefetin seçimle ilgili stratejisini kurarken yaptığı – ve benim seçimle ilgili birinci yanlış diye nitelediğim – tek yanlış, yorgun ve yıpranmış olduğu varsayımına kapılarak Erdoğan’ın adaylığına sessiz kalmaktan ibaret olmadı. Muhalefet, adayını belirlerken de, birebir varsayımın yanılgısını sürdürerek son derece yanlış ve siyasal gerçekliğe uymayan bir tercih yaptı.
Bir yanda Cumhurbaşkanı Sn Erdoğan’ın, öte yanda CHP Genel Başkanı Sn Kılıçdaroğlu’nun adaylığı bir manada sonucu baştan belirledi:
Bu rekabette muhalefetin oyu, 2014’den beri süregelen % 47-48 duvarını aşamazdı, aşamadı.
Sonuçta, Türkiye’nin ‘kader seçimi’ diye nitelenen 2023 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçimleri, tekrar iktidarın yengisi ile sonuçlandı.
Bundan tam bir yıl evvel – 15 Haziran 2022’de – çeşitli mecralarda yayınlanan “Bir Metot Önerisi*” başlıklı yazımda, 2017 Anayasa değişikliğinden sonra Cumhurbaşkanının özel ve üstün yetkili pozisyonuna değinmiş ve bu türlü bir makamla ilgili seçimde, muhalefetin aday belirlemesine iktidar etraflarının de ilgisiz kalmayacağı tehlikesine dikkat çekmeye çalışmıştım.
Hatırlayalım:
“Yeni Cumhurbaşkanının, sistem değişecek de olsa, en azından bir mühlet anayasadaki abartılı yetkileri kullanma hak ve imkanına sahip olacağı açıktır.
“Bu gerçeğin farkında olarak, devlet ve sermaye kısmında iktidarla bütünleşmiş kimi çevreler -Erdoğan kaybedecekse- ‘tanıdıkları’ bir ismin bu makama gelmesini isteyecek ve buna yönelik etkileme metotları kullanacaklardır, hatta kullanmaktadırlar.
“Aksini söylemek, ülkeden ve siyasetten haberli olmamaktır.”
Bu görüşlerimi vakit zaman TV kanallarında da söz ettim.
Ancak, işaret ettiğim tehlike devreye girmiş, iktidara yakın mecralar muhalefete aday dikte etmeye çoktan başlamıştı.
Muhalefetin 2019’dan ve hele 2020’den sonra sıklıkla bir araya gelen 6 partisi, kelamda kanaat liderlerinin, köşe muharrirlerinin, kiminle, ne vakit, nasıl yapıldığı meçhul kamuoyu araştırmalarının baskısı altında, kerameti bilinmez bir-iki isim ortasında tercihe zorlanıyordu.
“Oysa Türkiye’nin sorunu, yalnızca bir kişiyi değiştirmek değil, birebir vakitte onu var eden bütün kurumsuzluk ve kuralsızlık ortamını değiştirmek, hiçbir erteleme ve savsaklamaya müsaade ve imkan vermeden ‘Demokratik Hukuk Devleti’ni kurmayı sağlamak”tı; (aynı yazıdan).
Anket şirketlerinin, devlet ve sermaye kesitine yakın birtakım siyasi çevrelerin ‘kazanacak aday’ diye dayattığı isimlerin, bu bahiste ne yapacakları, yapmayı isteyip istemeyecekleri, veya yapabilecekleri konusunda belirsizlik vardı. Siyasi birikim ve tecrübelerinin bu demokratik dönüşüme yetip yetmeyeceği de tartışmalıydı.
Tam bu ortamda, sonu bilinmeyen dayatmaların baskısına karşı CHP Genel Başkanı duruma el koymaya, adaylık tartışmalarını diğer bir düzleme taşımaya çalıştı. 2019’da ortaklaşa uğraşla seçilen ve muvaffakiyetlerinin gelecek seçimlerin sonucunu etkileyeceği bilinen büyükşehir liderlerinin misyonlarının başında kalacaklarını söyledi.
Bu ikaz gereğince tesirli olmayınca, bu sefer kendisinin aday olabileceğini evvel ima, sonra açıkça ilan etti.
Kamuoyunun birinci izlenimi Sn Kılıçdaroğlu’nun ‘gerçekten’ aday olmadığıydı.
İyi niyetle yapılan yorumlar, dayatılan adayların misyonlarını bırakmalarını – haklı olarak – yanlış, siyasi birikimlerini de bu makam için tartışılabilir bulduğu noktasındaydı. Genel Liderin aday olduğu yerde bu dayatmalar herhalde sona erecekti.
Gelişmeler beklendiği üzere olmadı. Hem ismi geçen belediye liderleri, hem de ittifakın ana partilerinden biri, tezlerini geri çekmediler.
Bu ortamda Sn Kılıçdaroğlu’nun yapması gereken, adaylık tartışmalarını isimlerin üstüne çıkaracak diğer bir metodu devreye sokmak, cumhurbaşkanı adayında aranması gereken nitelikler konusunda kamuoyunun beklenti seviyesini yükseltmek olmalıydı.
Sözünü ettiğim yazıdan bir alıntı daha yapmak istiyorum:
“Karar vericilerin, emrivaki ve tesirlerden masun kalmak için, önerilen, hatta dayatılan isimlerle ilgili tartışmalara taraf olmadan, birtakım prensipler ve nitelikler ortaya koyması ve isim arayışını bu unsur ve nitelikler çerçevesinde yapması akla uygun ve hakikat yol olarak görünüyor”du.
“Nitekim, vakit zaman bu soruyla karşılaşan tecrübeli siyaset insanları, bilgece bir tavırla ‘isim değil, evvel nitelikler’ diyerek, yanlışsız yol ve prosedüre işaret ediyor”du.
Sn Kılıçdaroğlu bunu yapmadı. Sonucu etkileyecek bu türlü bir yol (usul) arayışından uzak durdu. Millet İttifakı partileri de iki yıla yakın toplanmalarına rağmen, adaylık konusunda bu türlü bir arayışı dillendiremediler.
Masadan Sn Karamollaoğlu ve Masa dışından Sn Sancar bu muhtaçlığın altını çizdiler, fakat arayış bu türlü bir nitelik tartışmasına evrilemedi.
Sonuçta, ismi geçen belediyecilerden birinin adaylığının yargı yolu ile engellenmesi mümkünlüğü, başkasının de demokrat etraflarda tereddütle karşılanması Kılıçdaroğlu’nu, tahminen bir taktik olarak dillendirdiği adaylığında ısrarlı hale getirdi.
İki yıldır en değerli mevzuyu “konuşmamış” olan Masa’nın gündemine adaylık konusu, tam da pahalılık herkesin canını yakarken, onbinlerce can sarsıntı yıkımı altında kalmışken geldi.
“Bu ortamda kim aday olsa seçimi kazanabilirdi.” Evvelki yıllarda iktidara danışmanlık yapmış profesyonellerin ve CHP Genel Merkezinin katlarında iktidar vazifeleri paylaşanların kanaati buydu.
Aday isminin belirlenmesi kıran kırana bir tartışma ile sonuçlandı. CHP Genel Başkanı kamuoyunun kaygıyla izlediği bu tartışmalar sonucunda bir oldukça yaralanmış biçimde ’13. Cumhurbaşkanı Adayı’ ilan edildi. Kalan beş siyasi parti genel lideri ve ismi adaylıkta geçen iki belediye başkanı da yardımcısı olacaktı.
Görüntü, adayın tek başına yeterli olmadığını, beş parti ve iki belediye başkanı ile güçlendirilmeye çalışıldığını argüman edenlerin eline koz verecek nitelikteydi. Kampanya boyunca da, cumhurbaşkanı adayından rol çalmaya kalkışanlar, bu teze hak kazandıracak imgeler yaşattılar.
Üstelik CHP Genel Başkanı, partili sıfatının ötesinde genel başkanlığını da bırakmayacak, bu sıfatını – Allah kısmet ederse – Parlamenter Demokrasi’ye geçilene kadar da sürdürecekti.
Oysa 2017’den bu yana muhalefetin temel tekliflerinden birincisi, Cumhurbaşkanı’nın tarafsız ve bütün siyasi bölümlere eşit uzaklıkta olmasıydı.
Ama kazanma umudu ufukta belirince, parti başkanlığına itiraz ve tarafsızlık vaadi unutuldu.
CHP Genel Liderinin adaylığıyla kampanya, demokrasi ile otokrasi tartışmalarının ötesinde klasik bir çatışmaya, CHP ile AKP’nin başını çektiği iki kampın çekişmesine dönüşecekti. O denli de oldu.
Son yirmi yılda tekraren seçmenin % 50’ye yakın bölümünden oy almayı başarmış bir parti ile bu partinin bütün yıpranmışlığına rağmen bir türlü % 25’i aşmayı başaramamış öbür bir partinin önde göründüğü yarışın sonucu baştan muhakkaktı.
Genel oyla cumhurbaşkanı seçiminin birinci sefer yapıldığı 2014 yılında yılında iktidarın oy oranı % 52, muhalefetin oy oranı % 48’di. 2018’de muhalefetin toplam oranı, siyasi kimliği daha bariz bir adayla % 47’de kaldı.
Bugün de tıpkı noktada.
2014’den bu yana geçen 9 yılda muhalefet, iktidar tarafından % 2.5 seçmen dayanağını kendi yanına çekmeyi başaramadı. Halbuki bu seçimde şartlar, iktisat, dış politik ortam ve yurttaşların değişim hasreti, bunu başarmaya uygundu.
Seçimi ‘kazandık’ hayaline kapılarak her ne kıymetine adaylık ısrarı yerine, karşı taraftan oy alabilecek demokrat, dürüst, tecrübeli, dinamik bir aday, demokrasi ve adalet devleti konusunda unsurlu duruş, fakirlere, mağdurlara, mazlumlara karşı içtenlikli bir lisan, ülkenin bahtını değiştirebilir, umudu iktidar yapabilirdi.
Seçimi ferdî heves ve partici hesaplara mahkum eden ufuksuz siyaset ve siyasetçiler mümkün olanı imkansız kıldılar, milletin umuduna kıydılar.
İktidar ve muhalefet cephesinin seçim serencamına devam edeceğiz.
*Usul. temelden evvel gelir, manasında Mecelle kararı.