T24 Dış Haberler
Dünyanın gözü 5 Kasım’da ABD’de yapılacak başkanlık seçimlerinde. Amerikalılar, salı günü hem ülkeyi 4 yıl yönetecek yeni lider için Cumhuriyetçi Donald Trump ile Demokrat Kamala Harris ortasında tercih yapacak hem de maddelerin çıkarılmasında kilit rol oynayan ABD Kongresi’nin iki kanadı Senato’nun 34 sandalyesi ile 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nin yeni üyelerini belirleyecek. Bu yılki Beyaz Saray yarışı ülkenin gördüğü en sıradışı ve tarihî olarak da en kıymetli yarışlardan biri olacak.
TIKLAYIN | Seçime günler kala gözler ABD’de: İşte 7 muhtemel seçim sonucu senaryosu…
Seçim ne vakit, yalnızca lider mı seçiliyor?
ABD seçimleri, 5 Kasım Salı günü yapılacak. Kazanan, 20 Ocak 2025’te misyona başlayacak ve 4 yıl Beyaz Saray’da misyon yapacak. Seçmenler sadece başkanı değil aynı zamanda Temsilciler Meclisi ve ABD Senatosu’ndaki Kongre adaylarını da seçecekler. 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi üyeleri 2 yıllığına vazifeye gelirken, 100 sandalyeli Senato üyeleri 6 yıllığına seçiliyor. Böylelikle her 2 yılda bir yapılan Kongre seçimlerinde Temsilciler Meclisi’nin tamamı, Senato’nun ise 3’te 1’i değişmiş oluyor.
Trump ile Harris’i karşı karşıya getirecek seçimlerin galibi, ABD’nin 47. başkanı olacak.
İZLEYİN | Salıncak eyalet nedir, en çok oy alan neden kazanamıyor; ABD seçimleriyle ilgili bilmeniz gerekenler
|
Seçimlere yapılan bağışlar ABD Federal Seçim Kurulu’na nazaran bireyler, bir adayın komitesine en fazla 3 bin 300 dolar; eyalet, bölge ve yerel parti komitelerine her bir seçimde toplam 10 bin dolar; ulusal parti komitelerine ise 41 bin 300 dolar bağış yapabiliyor. Öte yandan, “siyasi aksiyon komitesi (PAC)” denilen komiteler aracılığıyla kurumlar, sendikalar ve öbür tertipler, destekledikleri adaya daha yüksek ölçülerde bağışlarda bulunabiliyor. Birebir biçimde “süper PAC” denen komitelerde de yüksek meblağlı bağışlar gerçekleştirilebiliyor. Örneğin Tesla ile X’in sahibi Amerikalı milyarder Elon Musk, üstün PAC’ler aracılığıyla Trump’a 132 milyon dolar bağış aktarırken, bir öbür Amerikalı milyarder Bill Gates ise Harris’e en az 50 milyon dolar bağış yaptı. |
Kimler oy kullanabilir?
ABD’de vatandaşların oy kullanabilmeleri için çok temel birtakım uygunluk kriterlerini karşılamaları gerekiyor. ABD vatandaşı, oy vermek için kayıtlı olduğu eyalette ikamet eden 18 yaş ve üzeri herkes oy kullanabiliyor.
Seçmen uygunluğu, bilhassa cezaî mahkûmiyetler kelam konusu olduğunda eyaletten eyalete değişebiliyor. Sabıka kaydı olan bireyler birtakım eyaletlerde oy kullanma hakkını kalıcı olarak kaybetmek de dahil olmak üzere kısıtlamalarla karşılaşabilirler.
ABD’de oy kullanma hakkına sahip 230 milyonda fazla kişi olduğu iddia ediliyor lakin bunların yaklaşık 160 milyonu kayıtlı seçmen ve muhtemelen hepsi oy kullanmayacak. 2020 seçimlerinde iştirak oranı yüzde 66 oranındaydı ve bu, 100 yılı aşkın bir müddettir görülen en yüksek orandı.
Adaylar nasıl belirleniyor?
Demokratlar ve Cumhuriyetçiler adaylarını seçmek için her eyalette ön seçim ya da parti kongreleri düzenliyor. Bu yıl Demokrat Lider Yardımcısı Kamala Harris ve Cumhuriyetçi eski lider Donald Trump karşı karşıya geliyor. Yeşil Parti’den Jill Stein, Liberteryen Parti’den Chase Oliver ve savaş zıddı akademisyen Cornel West gibi üçüncü parti yahut bağımsız adaylar da bulunuyor.
Seçim kampanyası sırasında lider adayları kendi lider yardımcısı adaylarını belirliyor. Demokrat ve Minnesota Valisi Tim Walz, Harris’in; Cumhuriyetçi Ohio Senatörü JD Vance de Trump’ın lider yardımcısı adayı.
İZLEYİN | ABD seçiminin 2 numaraları: ‘Aile babası’ Tim Walz mu, ‘Amerikan rüyası’ JD Vance mi galip gelecek?
270 delegeye ulaşan başkanlık yarışını kazanır
Ülkedeki seçim sistemi, en fazla oyu alanın değil, en fazla delegeye ulaşan adayın lider olmasına imkan veren Seçiciler Kurulu (Electoral College) tekniğiyle çalışıyor.
Buna nazaran Amerikalılar, liderlerini direkt kendi oylarıyla değil, seçtikleri delegeler üzerinden dolaylı olarak belirliyor.
50 eyalet ile başşehir Washington DC’yi temsilen toplam 538 delegeden oluşan “Seçiciler Kurulu” ismi verilen sistemde, her bir eyaletteki delege sayısı, o eyaletin Senato ve Temsilciler Meclisi’ndeki üyelerinin toplamına eşit oluyor.
İZLEYİN | Jamaikalı Marksist bir babayla Hint kanser araştırmacısı bir annenin kızı Kamala Harris kimdir?
İZLEYİN | 34 yaşında “Siyaset çok ismi bir hayat” demişti; işte Donald Trump’ın çalkantılı siyasi hayatı
Bu sistemde bir adayın, başkanlık için 538 sayısının yarıdan bir fazlası olan 270 delegeye ulaşması gerekiyor.
Aynı seçim sistemi kapsamında eyaletlerde yarışı kazanan aday o eyaletin tüm delegelerini alıyor; “Kazanan hepsini alır (winner-take-all-system)” ismiyle anılan bu kural, o eyalette kaybeden adaya verilen oyları yok saydığı için tartışılıyor.
ABD seçim sisteminde toplamda daha fazla oy almasına karşın kritik eyaletleri kaybettiği için delege sayılarında geride kalıp yarışı kaybeden lider adayları bulunuyor.
Önemli çekişmeli eyaletler hangileri?
Beyaz Saray’a giden yol, seçim gününde büyük rol oynayan birkaç kritik savaş alanı (çekişmeli / salıncak eyalet) eyaletten geçiyor. Bu eyaletler Demokratlar ve Cumhuriyetçiler ortasında çok az bir farkla el değiştiriyor.
2024 seçimlerinde başkanlık için ulaşılması gereken toplam 270 delege sayısının 93’ünü teşkil eden Arizona, Nevada, Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, Kuzey Carolina ve Georgia “salıncak eyalet” pozisyonunda bulunuyor.
Güncellenen sayılara nazaran, Arizona 11, Nevada 6, Wisconsin 10, Michigan 15, Pennsylvania 19, Kuzey Carolina 16 ve Georgia 16 delege sahibi.
California’nın 54, Texas’ın 40, Florida’nın 30 ve New York’un 28 delegesi bulunuyor lakin delege sayısı fazla olan bu eyaletlerin parti eğilimleri uzun yıllardır pek değişmediği için toplamda sonuca tesirleri büyük olmuyor.
|
Hangi eyaletin kaç Seçiciler Kurulu üyesi var? Alabama 9, Kentucky 8, Kuzey Dakota 3, Alaska 3, Louisiana 8, Ohio 17, Maine 4, Oklahoma 7, Arkansas 6, Maryland 10, Oregon 8, Massachusetts 11, Colorado 10, Rhode Island 4, Connecticut 7, Minnesota 10, Güney Carolina 9, Delaware 3, Missisippi 6, Güney Dakota 3, Missouri 10, Tennessee 11, Montana 4, Nebraska 5, Utah 6, Hawaii 4, Vermont 3, Idaho 4, New Hampshire 4, Virginia 13, Illinois 19, New Jersey 14, Washington 12, Indiana 11, New Mexico 5, Batı Virginia 4, Iowa 6, Kansas 6 ve Wyoming 3 delege sahibi. Özel statüsü olan başşehir Washington DC’nin de 3 delegesi bulunuyor. |
Seçim günü ne olacak?
Seçmenlerin çoğunluğu sandık başına gidiyor ve sandıklar kapandıktan sonra oy pusulaları sayılıyor. Birçok kişi posta yoluyla oy kullanma sistemini yahut erken oy kullanmayı kullanarak oylarını evvelce kullanmış olabilir.
İZLEYİN | Adaylar ne vadediyor, ne söylüyor: Trump-Harris düellosu
Oylar her eyalette kendi sandıkları kapandıktan sonra sayılıyor. Sandık kapanış saatleri eyaletten eyalete değişmekle birlikte çoklukla mahallî saatle akşam 7 civarında olur.
ABD genelinde saat dilimlerinin farklı olması, Alaska ve Hawaii üzere eyaletlerdeki seçmenler hâlâ sandık başına giderken doğu yakasında oy pusulalarının sayılmış olacağı manasına geliyor.
Seçim sonuçları ne vakit aşikâr olacak?
Seçimin galibi muhtemelen günlerce belirli olmayacak. Kazananın seçim gecesi belirli olması pek muhtemel değil fakat bu, ihtimal dışı da değil.
Seçim günü ülke genelinde sandıklar kapandıkça, medya gerçek vakitli sonuçları bildirecek ve sonuçlar birinci olarak Doğu Vakit Dilimi’nden gelecek. Bilhassa postayla gönderilen ve süreksiz oy pusulalarının yoğunluğu nedeniyle sonuncu sonuçlar çabucak elde edilemeyebilir.
Özellikle de oy farkının az olduğu eyaletlerde gecikmeler yaşanabilir.
Bu gecikmeler Trump tarafından 2020’de seçimin çalındığı telaffuzunu yaymak için kullanılmıştı. O seçimde, geç gelen ya da geç sayılan oyların birçok Demokratlara aitti çünkü Demokrat Parti oy sayımının daha uzun sürdüğü kentlerde daha fazla dayanağa sahipti ve Trump destekçilerini postayla gelen oy pusulalarını kullanmaktan caydırmıştı.
Hiçbir aday 270’i yakalayamazsa ne olacak?
Hiçbir aday 270 seçici oyu kazanamazsa, kaideli seçim yapılır. Meclis, her eyaletin bir oy kullanmasıyla başkanı seçer ve Senato da lider yardımcısını seçer. Temsilciler Meclisi adayının kazanması için çoğunluğa (26 eyalet) gereksinimi vardır. Bu az süreç en son 1824 yılında Andrew Jackson’ın halk ve seçmen oylarını kazanmasına karşın çoğunluğu sağlayamamasının akabinde John Quincy Adams’ın Temsilciler Meclisi tarafından seçilmesiyle yaşanmıştı.