Pandemi devri, uzaktan çalışma, esnek çalışma ve part-time mesai üzere yeni çalışma modellerini süratle hayatımıza soktu. Lakin bu modellerin yasal tabanları oluşturulup kalıcı hale getirilmesi konusunda hâlâ tartışmalar sürüyor. Türkiye’de bu hususta çalışmalar devam ediyor; kamu işçisi için taslak yönetmelikler hazırlanırken, özel kesimde yeni çalışma modelleri çeşitli ülkelerde pilot uygulamalarla test ediliyor.
Yeni sistemde çalışma saatleri, gönüllülük temeline dayalı olarak “esnek zaman” ve “çekirdek zaman” olarak ikiye ayrılacak. Türkiye’de haftalık yasal çalışma müddeti şu an 45 saat olarak belirlenmişken, bu müddetin 35 ya da 40 saate çekilmesi gündemde. Lakin, Türkiye’de ortalama çalışma mühleti 47.8 saat olup, çalışanlar haftada en az 3 saat fazla mesai yapıyor. OECD bilgilerine nazaran, Türkiye’de çalışanların yaklaşık %30’u haftada 50 saatten fazla çalışırken, bu oran OECD ortalamasında %10 civarındadır. Ayrıyeten Türkiye’de haftada 60 saatten fazla çalışanların oranı %20’ler düzeyindedir; bu oran OECD ülkelerinde %7 civarındadır.
Resmi tatiller açısından Türkiye, Avrupa’da ön sıralarda yer alıyor. Resmi tatil günlerinin sayısı 15.5 gün civarındayken, öbür Avrupa ülkelerinde bu sayı çoklukla 12-13 gün ortasında değişiyor. Tatil günleri, resmi tatiller ve idari müsaadelerle birlikte yıl içinde toplamda 100 günü geçebiliyor.
Kısa çalışma müddetinin dezavantajları ortasında maaş ve tazminat düşüşü tasası bulunuyor. Bu sebeple, birtakım düzenlemelerde “tam ücret” garantisi ekleniyor. Lakin patronların birtakım bölümlerde kesim başı iş yaparak fiyatları düşürme ihtimali de mevcut.
Dünyada, kısa çalışma modelleri üzerine yapılan çeşitli uygulamalar bulunuyor:
Belçika: 2022 yılında haftada 4 gün çalışma yasası çıkararak, çalışanlara 4 yahut 5 gün çalışma seçeneği sundu.
Portekiz: 39 özel şirket pilot uygulamada bulunarak çalışanlar, vakitlerinin %80’ini işe ayırırken maaşlarının %100’ünü alıyor.
İngiltere: Haftada 4 gün çalışma modeli geniş bir formda uygulanıyor. Bu uygulamayı benimseyen 61 şirket, üretimde aksamama ve verimlilik artışı gözlemledi.
İskoçya: Çalışma saatlerinin %20 azaltılması yasası hazırlandı ve maaşların tıpkı kalması gerektiği belirtildi.
İspanya: Geçen Aralık ayında hükümet pilot uygulamayı onayladı ve 10 milyon euroluk bir fon oluşturuldu. Bu projeye 2 yıl müddetince bağlı kalan şirketler fona erişim sağlayacak.
İsveç: Günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapıldı. Çalışanların birden fazla 6 saati tercih ederken, kimileri 8 saat çalışmayı tercih etti.
Pandemi sürecinde uzaktan çalışma yaygın olarak uygulandı. Orta Vadeli Program kapsamında, uzaktan ve esnek çalışma sistemlerinin yaygınlaşması ve yasal tabanlarının oluşturulması hedefleniyor. Hem emekçi hem de patronların mağduriyetlerini önlemeye yönelik düzenlemeler planlanıyor.
Sektörler ve meslekler ortasında farklı uygulama biçimleri olabilecek. Kamu kurumlarında eğitim, emniyet ve sıhhat üzere alanlarda uygulamalar değişebilirken, özel bölümde ofis ve imalat işlerinde farklı modeller uygulanabilir.