Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) nazaran Ekim ayında yüzde 85,51 olan yıllık tüketici enflasyonu (TÜFE), Kasım’da yüzde 84,39 olarak gerçekleşti.
Böylece Kasım’da enflasyon son 24 yılın tepe düzeyinden hudutlu da olsa gerilemiş oldu.
Peki enflasyondaki bu gerileme neden kaynaklanıyor?
Baz tesiri nedir?
DW Türkçe’ye sayıları pahalandıran iktisatçı Yrd. Doç. Dr. Özgür Müftüoğlu’na nazaran aslında enflasyon “düşmüş gibi” gösteriliyor. Müftüoğlu, “Oysa geçen sene 12, yani baz olarak alınan 2021 Aralık ayında enflasyon birden yüzde 13,5 yükselmişti” uyarısı yapıyor.
Resmi sayılara nazaran yıllık enflasyon ise yüzde 2,88 oldu. Bu sayı Kasım 2021’de 3,51’di.
İktisatçı Prof. Dr. Mehmet Şişman da DW Türkçe’ye değerlendirmesinde, baz tesirinin burada çalıştığına dikkat çekiyor. Şişman, “Baz tesiriyle geçen yılın tıpkı ayına nazaran enflasyon nispeten daha az arttığı için artış suratı düşmüş görünüyor. Ancak ortalama enflasyona baktığımızda 12 aylık ortalamalar da 65,26’dan 70,36’ya çıkmış. Yani 5 puanlık bir artış var aslında” diyor.
Geçen yılın Kasım, Aralık ve bu yılın Ocak aylarında yıllık enflasyonda çift haneli sıçramalar olmuştu. DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Doç. Dr. Cihan Bolgün’e nazaran de Aralık ve Ocak sayılarının yıllık enflasyon serisinden çıkacak olmasıyla birlikte gelecek ay yıllık enflasyon sayısında yüzde 84,39’dan süratli bir gerileme de görülecek.
“Yüzde 40’lara inebilir”
Evren Bolgün, “Mayıs ayına kadar aşağı üst yüzde 40’lar civarında, 40-45 civarında sayılarda bir enflasyonla karşı karşıya kalma imkânı mümkün” diyor.
Ancak enflasyon seviyesinin yıllık değişim sayısının geriliyor olması fiyat artış suratının azaldığı manasına gelmiyor.
Bolgün, tam bilakis hane halkının satın alma gücünde yaşanan derin erozyonun, fiyatlar genel düzeyinin yani fiyatların artmaya devam edeceğini öngörüyor ve “Önümüzdeki bir yıllık, yani 2023 sonuna kadar olacak enflasyonun yıllık bazda yüzde 40’lı sayıların altında pek olmayacağını kestirim ediyorum” diye ekliyor.
En yüksek artış gıdada
Özgür Müftüoğlu ise ulaştırmadaki, besindeki fiyat artışlarına bakıldığında fiyatlar genel seviyesinin artmaya devam ettiğinin görüldüğüne dikkat çekiyor.
TÜİK’in açıkladığı resmi bilgilere nazaran bir evvelki yılın birebir ayına nazaran artışın en yüksek olduğu ana küme yüzde 107,03 ile ulaştırma oldu. Besin enflasyonu ise Kasım’da yıllık yüzde 102,55 artışla ikinci sırada yer aldı.
Buna karşılık Kasım ayında bir evvelki aya nazaran artışın en yüksek olduğu ana küme yüzde 5,75 ile besin ve alkolsüz içecekler oldu. Kasım ayında en yüksek aylık fiyat artışları süt eserlerinde görüldü. Kasım ayının artırım şampiyonu ise yüzde 17,58’lik artışla tereyağı oldu. Tereyağını yüzde 15,71 artışla taze süt, yüzde 15,05 artışla peynir izledi. Alkolsüz içecekler ve konsantre içeceklerdeki artış yüzde 14,02, zerzevat fiyatlarındaki artış yüzde 13,26 oldu.
“Reel fiyatlar artırılmalı”
Prof. Dr. Mehmet Şişman, satın alma gücünde güzelleşme için gerçek fiyatların artırılması gerektiğine işaret ediyor. Şişman, gerçek fiyat artışlarının yanı sıra yıllık enflasyonu yüzde 1’in altına çekecek iktisat siyasetlerinin da devreye girmesi gerektiğinin altını çiziyor.
Geçen yılın Aralık ayından itibaren enflasyonda gerçekleşen sıçramada hükümetin faiz ve kur siyaseti tesirli olurken, TÜİK’in resmi enflasyonu olması gerektiğinden düşük hesapladığına dair tartışmalar uzun müddettir devam ediyor. Bağımsız akademisyenlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran Kasım ayında tüketici enflasyonunun (E-TÜFE), baz tesiri nedeniyle yıllık bazda gerilediği düzey yüzde 170,70 oldu. Tüketici enflasyonu, aylık bazda yüzde 4,24 artarken fiyatlar genel seviyesinde yılbaşından bu yana yüzde 125,43 artış gerçekleşti.
İktisatçı Özgür Müftüoğlu, enflasyonun daha düşük hesaplanması üzerinden minimum fiyatın de bu düşük hesaplama ile daha düşük belirlenmesi üzere bir durum ortaya çıkacağını vurguluyor.
Asgari fiyata nasıl yansıyacak?
Asgari fiyat görüşmeleri ise bu hafta başlayacak.Son beş aylık enflasyon resmi olarak yüzde 14 olarak hesaplanırken, Aralık ayı enflasyonunun yaklaşık yüzde 4 olması halinde personelleri bekleyen artırım oranı yüzde 19 civarında kalıyor.Oysa sendikaların hesapladığı sayılara nazaran taban fiyatın açlık sonunu geçmesi için bile en az yüzde 37 civarında artırım gerekiyor.
Türk-İş’in Kasım ayı açlık hududunu 7 bin 786 lira olarak hesapladığını hatırlatan Özgür Müftüoğlu, “Buna nazaran taban fiyat şu anda açlık fiyatının yüzde 41 seviyesinde altında kalmış vaziyette, Hasebiyle minimum fiyatın, çalışanların açlığa mahkûm edilmesi durumunda dahi en aşağı yüzde 40-50 arttırılması gerekiyor” diyor.
İktisatçılara nazaran minimum fiyatın adil bir fiyat olabilmesi için fiyat hesaplamasında enflasyonun yanı sıra ücretlilerin ulusal gelirden aldığı hisse ve bir ailenin taban temel gereksinimlerini belirleyen yoksulluk sonu da dikkate alınmalı.
“Dar gelirlinin besin enflasyonu yüzde 151”
DİSK-AR ise resmi enflasyon oranlarının düşük gelirlilerin, emekli ve personellerin günlük ömürde karşılaştığı ve hissettiği oranlar olmadığına işaret ederek enflasyonu TÜİK sayıları üzerinden bu gelir kümelerinin alım gücüne nazaran tekrar hesapladı.
Buna nazaran Kasım’da emeklilerin besin enflasyonu yüzde 131 oldu. Besin enflasyonu en fakir ikinci yüzde 20’lik gelir kümesinde yüzde 132, en fakir yüzde 20’lik gelir kümesinde ise yüzde 151 olarak gerçekleşti.