Cuma Çiçek
“Ancak hiç kimse bugünleri de unutmayacaktır elbette. Günü geldiğinde kimse bağrına taş falan basmayacaktır, o bir sefer olur.” Selahattin Demirtaş bu kelamları, AK Parti hükümetinin kararıyla Türk Silahlı Kuvvetleri Suriye’deki radikal İslamcı örgütlerle birlikte 2019 Ekim ayında başlattığı Rojava’ya yönelik askeri müdahaleye dayanak veren muhalefete hitaben sarf etmişti.
Millet İttifakının bileşenleri ve destekçileri ortasında HDP seçmenlerinin tekrar bağrına taş basması tarafında yaygın bir beklenti var. Ne hükümet programlarında ne de müstakbel idare grubunda HDP’ye yer veren Millet İttifakı, milyonlarca Kürt seçmenin karşılıksız olarak onları desteklemesini bekliyor. Hükümet programı, anayasa değişikliği önerisi üzere metinlerde neredeyse her bir kelimeyi müzakere eden ve uzlaşı arayan Millet İttifakı, HDP’den siyasi taleplerini ve siyasi öznelliğini “herkesin düzgünlüğü için” bir kenara bırakmasını talep ediyor.
İşin doğrusu HDP de uzun bir vakittir bu bahiste muhalefete, bilhassa önder aktörü olan CHP’ye, hayli geniş bir oyun alanı sunuyor. HDP’nin bu “kolaylaştırıcı” siyasetinin verdiği imkanlarla muhalefet bloku uzun bir vakittir Kürt seçmene sessiz bir biçimde de olsa “tıpış tıpış oy vereceksiniz” diyor. HDP’nin 2021 Eylül ayında kamuoyuyla paylaştığı 11 unsurluk “Adalete, Demokrasiye, Barışa Davet Deklarasyonu” ile başlayan bu “kolaylaştırıcı” rol bugün bakanlık tartışmasıyla sürüyor.
HDP’Lİ BAKAN NEYİ TEMSİL EDER?
HDP’li bakan neyi temsil eder? Problemin bireylerin makam-mevki problemi olmadığı çok açık. Siyaset son kertede farklı normlara/değerlere ve çıkarlara sahip kümelerin maddi ve sembolik kaynaklar üzerine yürüyen çaba ve müzakerelerini; çatışma ve mutabakatlarını tabir eder. Başka siyasi ve toplumsal örgütlenme biçimlerinden farklı olarak, siyasi partiler bu gayret ve müzakereleri sürdürmek ve mutabakat inşası için idareye talip olurlar. Bu manada idareye ortak olmak, bunun için öbür aktörlerle “pazarlık yapmak” siyasi partilerin ana varlık münasebetini oluşturur.
Nitekim Millet İttifakı’nı oluşturan altı parti hem ortak siyasi program hem de bu programın yürütücü olacak ortak-aktörlük üzerine bir yıldan uzun bir müddettir “pazarlık” yapıyor. Ana-muhalefet bloku içerisinde çok hudutlu seviyede toplumsal temsil gücü olan partiler, tam da bu pazarlıkların bir sonucu olarak “Başkanlar Divanına” dahil olurken ve her biri en az bir bakanlık üzerinden idareye ortak olurken, Türkiye’nin üçüncü büyük partisi olan HDP’nin muhalefetin adayı daha kapılarına gelmeden idareye ortak olma seçeneğini dışarıda bırakması anlaşılır bir durum değil. Bu siyasal telaffuz bir yandan HDP’nin müzakere gücünü sonlandırırken öte yandan ona takviye veren kitleleri de-mobilize ediyor.
Osmanlı İmparatorluğu’nun son devirlerinde Kürt beylikleri ve hükümetlerinin tasfiye edilmesiyle başlayan Kürt problemi temelinde bir idare problemi. Daha açık bir tabirle Kürtlerin kendilerini yönetme haklarının gaspı sıkıntısı. Bu sıkıntının halli için Türkiye’de ayrılıkçı tahlillerin dışında yollar aranıyorsa ve ortak bir gelecek inşa edilmek isteniyorsa şayet, Kürtlerin idareye ortak olması gerekir. Kürtlerin siyasal iştirak hakkını icra edeceği bir alan mahallî yönetimlerse öteki alanı da merkezi idare. Bugün her iki alan da ana-akım Kürt siyasetine kapatılmış durumda. Bu manada HDP’li bakan tartışması Kürt probleminin özünü temsil ediyor.
Kürt sıkıntısının özünü teşkil eden idareye iştirak hakkıyla alakalı olan bir öbür problem Kürtler için onur ve haysiyet gayreti manasına da gelen eşitlik hakkı. Tüm siyasi aktörlerin idareye katılma, pazarlık yapma, tabanlarının hassasiyetlerini dikkate alma üzere telaffuzlar HDP ve Kürt seçmeni kelam konusu olduğunda çarçabuk dışarıda bırakılabiliyor. Kürtlere yönelik kültürel/sembolik şiddet bakanlık tartışması üzerinden tekrar üretiliyor.
Daha şimdiki manada bakarsak, “HDP’li bakan” bugün barışı ve siyasi tahlili temsil ediyor. Altı partiyi içeren Millet İttifakı bir tıp “Kürtsüz Türkiye” üzere. Ana-akım Kürt siyaseti dışında, Türkiye’deki ana-akım siyasi eğilimlerin neredeyse tamamını içeriyor. HDP ve Millet İttifakı ortasında Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde sağlanacak işbirliği/ortaklık Cumhuriyetin 100. yılında Türkiye’de geniş bir toplumsal mutabakatın önünü açabilir. Bu manada, HDP’yi ortak-yönetimin dışında tutma arayışları ve buna verilen onaylar birebir vakitte Kürt çatışmasının siyasi tahlilini -en düzgün senaryoda- ertelemeyi temsil ediyor.
ASIL SORU VE HATIRLATMALAR
Geldiğimiz noktada sormamız gereken asıl soru şu: İkinci yüzyılda Cumhuriyeti “demokrasiyle taçlandırmak için” Millet İttifakı’nın siyasi takımları ve seçmenleri bağrına taş basıp HDP ile en azından Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle hudutlu bir işbirliğine istek gösterecek mi?
Bu soruyu sormayı haklı kılan birçok neden var. Türkiye’de 2012-2013 yılında başlayan ve 2016 sonrası dramatik bir hal alan otoriterleşmeyi durdurmanın ve Türkiye’ye yine demokratikleşme perspektifini hâkim kılmanın sorumluluğu yalnızca HDP ve Kürt seçmene mi düşüyor? Millet İttifakı’nın da bu sorumluluğu taşıması gerekmiyor mu?
Millet İttifakı’nın 14 Mayıs seçimlerini kazanma ve 21 yıllık AK Parti iktidarını sonlandırmaya dair umudu temel olarak 2019 lokal seçimlerinde doğdu. HDP’nin karşılıksız dayanağıyla Millet İttifakı adayları İstanbul, Mersin, Adana, Antalya dahil Türkiye’nin yaklaşık dörtte üçünün yaşadığı 11 metropolü kazandı. Kürtler bağırlarına taş basıp muhalefetin büyükşehir belediyelerini kazanmasını sağlarken, kayyum siyasetinden sonra tekrar kazandığı Diyarbakır, Mardin ve Van büyükşehir belediyeleri de içinde olmak üzere tüm lokal iktidarını kaybetti. Kürtlerin taş basacakları bağırları kalmadı.
2019 mahallî seçimleri üzerinden dört yıl geçmesine karşın kelam konusu metropollerde Kürtlerin siyasi taleplerinin karşılanması konusunda dikkate kıymet bir adım atılmadı. İstanbul, İzmir, Antalya, Adana ve Mersin üzere Kürtlerin ağır olarak yaşadığı metropollerde muhalefete verilen takviyeler karşılığında Kürtlerin gündelik hayatlarında ne değişti? Örneğin bugün farklı siyasi yelpazedeki Kürtlerin üzerinde mutabık olduğu yegâne husus olan Kürtçeye ait neler yapıldı? Özetle, Kürt sorunu konusunda seçim sonrasında bir değişim olacağına yönelik itimat çok zayıf. Millet İttifakının inanç artırıcı adımlar atması gerekmez mi?
Kürtler bilhassa AK Parti idaresi periyodunda neredeyse her seçim periyodunda beklemeye davet edildi. Barış süreçlerinde somut adımlar daima seçim sonuçlarına endekslendi. Türkiye’de siyasal alanda otoriterlik, ekonomik alanda eşitsizlik kaynağı olan Kürt çatışması Ankara’daki iktidar uğraşında araçsallaştırıldı, sıkıntının tahlili seçim sonrasına ertelendi. Bugün Kürt siyasetinin muhatabı değişse de ondan talep edilen tıpkı. Millet İttifakı’nın bu araçsalcı akıldan öteye bir seçenek sunduğuna dair elimizde hangi göstergeler var?
Son olarak, daha evvel Birikim Haftalık’ta sorduğum soruyu burada da sorabiliriz:
“Seçim öncesinde Kürtlerin taleplerini görmeyen iktidar bloku ve ana-muhalefet blokunun seçim sonrasında bu talepleri karşılayacak bir siyaset izleyeceğinin garantisi ne? Ya da altı muhalefet partisinin kuramadığı kelamı, çizilen oyun alanı içerisinde hareket etmesi ve belirlenen siyasetleri uygulaması beklenen müstakbel Cumhurbaşkanı nasıl kuracak? Güç günde ittifak oluşturmaktan ve siyasi talepleri görmekten, duymaktan kaçınan aktörlerin iktidar olduklarında bunu yapmalarını gerektirecek motivasyonları ne olacak?”
HDP’NİN İKİ YOLU
HDP’nin önünde iki yol var üzere: Birincisi, aday göstermeyerek ya da zayıf bir adayla bugüne kadar sürdürdüğü “kolaylaştırıcı” siyasetle Kılıçdaroğlu için “yol temizliği” yapmaya devam etmek. Bu siyaset Millet İttifakı’na kazandıracaktır. Tahminen çoğunluğun beklediği üzere Türkiye siyasetinde bir olağanlaşmayı de sağlayabilir, bu olağanlaşmanın Kürt alanını kapsama potansiyelini hiç tartışmasak da. Bununla birlikte, bu tercih kent çatışmaları, 15 Temmuz ve OHAL sonrasında büyük oranda de-mobilize olmuş, siyasete inancı sarsılmış Kürt kitlesini daha da pasifleştirebilir. Ötesi, iki blok ortasında kitlesini birine yönlendirmekle hudutlu, iki bloktan birine “kaybettirmekten” öteye kurucu bir rol oynayamayan HDP’nin siyasi öznelliğini daha da zayıflatabilir. Bu pasifizasyon ve siyasi öznellik yitimi siyasetin ağır bedeller üzerine kurulduğu ana-akım Kürt siyasetinde daha da ağır hale gelebilir.
Buna alternatif olarak, düşük bir ihtimal de olsa HDP yüzde 15-20 bandında oy alabilecek güçlü bir adayla “üçüncü yol siyasetinin” alanını genişletmeye odaklanabilir. Parlamentoda güçlü bir temsili sağlamayı ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerini ikinci tipe bırakmayı hedefleyen bir stratejiyle Millet İttifakı ile denk siyasi aktörler olarak masaya oturmayı, müstakbel ortak-yönetimi ve hükümet programını müzakere etmeyi hedefleyebilir.
Günün sonunda birden fazla seçmen üzere HDP seçmeni de seçenekler içerisinde kendi maddi ve sembolik çıkarlarını dikkate alarak “rasyonel bir tercihe” yönelecektir. Bununla birlikte bu rasyonel tercihin ne olacağı HDP’nin temsil ettiği ana-akım Kürt siyasetinin alacağı tavra bağlı olarak şekillenecek.